Interview: het voordeel van vinex

De Nederlandse expertise in stedebouw en infrastructuur vindt gretig aftrek in het buitenland. Zo leveren de lessen van de vinexwijken geld op. Met vale doeken op hun hoofd knopen vier vissers een net. De heren wonen in een gebied met zand en rotsen waar de dorpen en kleine steden vol staan met witte gebouwen. Achter de bewoonde wereld liggen grote steile bergen. Dit gebied in Oman, dat afkomstig lijkt uit een duizend-en-een-nachtsprookje, zal de komende jaren ontwikkeld worden onder leiding van het Nederlandse advies- en ingenieursbureau Nederlandse Royal HaskoningDHV.

De Nederlandse expertise in stedebouw, projectontwikkeling en infrastructurele werken vindt gretig aftrek in het buitenland. In 2010 kwam nog geen 3 procent van de omzet, 7 miljoen, van de grote bureaus uit het buitenland. In 2011 steeg die omzet naar 21 miljoen, 13 procent van de omzet, en vorig jaar kwam al 17 procent van de omzet van over de grens. Dit blijkt uit jaarlijks onderzoek van de Bond van Nederlandse Architecten.

’We deden mee aan een open inschrijving om deze opdracht binnen te halen’, zegt Jacques van Dinteren, projectleider bij Royal HaskoningDHV. ’Ik denk dat wij wonnen omdat we niet, zoals andere bureaus, een fysiek plan hebben aangeboden.’ Royal HaskoningDHV stuurde een voorstel om eerst economisch onderzoek te doen in de regio en dat onderzoek vervolgens te vertalen naar een concreet masterplan.

’Pas wanneer je onderzocht hebt wat nodig is voor economische ontwikkeling, kun je beoordelen wat voor infrastructuur en gebouwen er moeten komen’, zegt Van Dinteren. Volgens de projectleider hecht de Omaanse opdrachtgever, de sultan, er veel waarde aan dat er goed geluisterd wordt naar de bevolking. ’In Nederland zouden we het ook heel vreemd vinden wanneer er ineens een weg gebouwd wordt zonder dat er enig overleg is geweest.’

Poldermodel
Fred Schoorl, directeur van de Bond van Nederlandse Architecten (BNA), denkt dat de kunst van het overleggen een typisch Nederlandse kwaliteit is. Volgens hem is er nu veel behoefte aan het Nederlandse poldermodel in het buitenland. In opkomende economieën ontstaat een nieuwe middenklasse die mee wil praten over de eigen omgeving. Schoorl: ’Hoe je deze mensen kunt betrekken en laten bijdragen aan de kwaliteit van een plan is lokale overheden vaak onbekend. Om later vertraging te voorkomen en samen met de bewoners tot oplossingen te komen, worden Nederlanders ingehuurd.’

Nederlandse ingenieurs werden al vaak in het buitenland ingezet, maar dan ging het doorgaans om waterprojecten. Nu wordt ook Nederlandse stedebouw en gebiedsontwikkeling populair over de grens.

Kees-Jan Bandt, directeur gebiedsontwikkeling bij Royal HaskoningDHV: ’We hebben een hele historie in het buitenland. Bij havens en ook luchthavens horen we bij de top van de wereld en door die bekendheid krijgen we nu ook andere verzoeken.’

De toenemende activiteit in het buitenland heeft volgens Bandt twee redenen: ’In Nederland nemen de opdrachten af door de crisis, maar wereldwijd neemt de verstedelijking almaar toe. In opkomende economieën zoals China, India en in het Midden-Oosten trekken mensen van het platteland naar de stad en ontstaat er een grotere economische dynamiek. Er is behoefte aan de ontwikkeling van hele nieuwe steden, bedrijventerreinen en havens.’

Daarbij komt de Nederlandse ervaring met vinexwijken, die jarenlang overal in het land in korte tijd uit de grond werden gestampt, goed van pas. ’In andere landen waar steden snel groeien, kunnen ze leren van onze traditie in hoe je omgaat met nieuwe steden of een bestaande stad die onder druk staat door de groei’, zegt Fred Schoorl, directeur van de Bond van Nederlandse Architecten.

’De kennis om zulke gebieden te plannen hebben ze in het buitenland gedeeltelijk, maar niet in voldoende mate’, zegt Bandt van Royal HaskoningDHV. Zodra de situatie te complex wordt, ontstaat er volgens hem een behoefte aan een internationale consultant. ’Wij zijn gewild vanwege onze integrale aanpak. We hebben alle kennis in huis over stedebouw, infrastructuur, milieu, bereikbaarheid, planologie en de economische aspecten van een project. Ook onze kennis op gebied van duurzaamheid scoort hoog.’

Uitvindingen
’Nederlanders weten uit ervaring hoe nieuwe activiteiten een plek kunnen vinden in een bestaande stad en dat dit een complex proces is’, zegt Schoorl. Daar profiteert OKRA architecten van bij het project dat het bureau uitvoert in Athene (zie inzet). Schoorl: ’Door de fouten die we in Nederland maakten bij de eerste vinexwijken, leerden wij wat werkt en wat niet werkt. Ons land is een praktijkvoorbeeld van allerlei uitvindingen.’

Eerst nadenken en dan pas beginnen met bouwen. Dat is de les die Nederlanders leerden en die Royal HaskoningDHV meeneemt in Oman. Projectleider Van Dinteren: ’We moeten met bewoners praten over wat zij zelf willen en onderzoeken wat werkt. Je kunt wel van tevoren bepalen dat de vissers een nieuwe haven met grote boten krijgen, maar dat kan ook negatief uitpakken.’ Door zo’n schaalvergroting kan een groot deel van de vissers binnen korte tijd werkloos worden. ’Om dat te voorkomen, beginnen we met onderzoeken en overleggen.’

’Ze weten niet hoe je een fietser over het kruispunt loodst’
Training voor het plannen van fietspaden door Witteveen en Bos

De lange Nederlandse ervaring met fietsen en het aanleggen van fietspaden, levert over de grens opdrachten op sinds fietsen ook daar populairder wordt. Jeroen Buis, adviseur stedelijke mobiliteit, geeft trainingen over hoe de fiets in het verkeer geïntegreerd kan worden. In april reisde hij voor een dergelijke training naar Lima, de hoofdstad van Peru.

’Een fietspad begint in andere landen vaak met een paar strepen verf op een voetpad’, zegt Buis. ’Aan de ene kant moeten de voetgangers dan lopen en de andere kant is bedoeld voor fietsers. Op een gegeven moment merken ze dat het professioneler aangepakt moet worden.’

Volgens Buis bestaat zijn training voor een groot deel uit het aandragen van voor Nederlanders basale kennis: ’In andere landen weet men bijvoorbeeld vaak niet hoe je een fietser over een kruispunt loodst. Er is dan wel een fietspad, maar dat houdt op bij het kruispunt.’ De fietser moet dan zelf maar zien hoe hij kan oversteken.

Nederlanders staan bekend om de ervaring met het inpassen van nieuwe voorzieningen in bestaand gebied. Buis leert lokale planners en ontwerpers hoe ze hiermee om moeten gaan: ’In buitenwijken kunnen fietspaden bijvoorbeeld vaak wel naast de weg gelegd worden, maar in heel veel gevallen moet de verkeersruimte opnieuw ingedeeld worden. Dat kan bijvoorbeeld door parkeerplaatsen of een rijstrook te vervangen door een fietspad.’

De wind dirigeren met lage gebouwen en ronde vormen
Een gloednieuwe wijk voor 60.000 bewoners in China

In de jaren tachtig en negentig verrezen in Nederland massaal vinexwijken. Die ervaring met het snel ontwikkelen van goede steden is ook in het buitenland bekend. Het architectuurbureau UNStudio is al jaren actief in China en werd, na twee grote torens ontworpen te hebben, gevraagd om voor de stad Hangzhou ook een nieuwe wijk voor 60 duizend inwoners te ontwerpen.

’Als je nieuwe innovatieve ideeën wilt toepassen, dan kan dat in China’, zegt Ben van Berkel, directeur van UNStudio. ’Chinezen durven meer aan dan Europeanen.’ Het Nederlandse bureau ontwierp in 2010 een hele nieuwe wijk, New District, en kwam in overleg met de opdrachtgevers tot revolutionaire plannen.

In de stad kan het in de zomer warmer worden dan 40 graden. Om publieke ruimten af te koelen ontwierp UNStudio een wijk met veel verschillende plateaus en lage gebouwen. ’Met hoge gebouwen kun je de wind niet goed dirigeren’, zegt Van Berkel. ’Vergelijk het met een flipperkast. De wind kan dynamisch zigzaggend door een locatie heengaan.’ UNStudio ontwierp daarom een stad met lage gebouwen en rondere vormen. ’Zo komt de wind precies waar hij nodig is en wordt de stad koeler.’

Het bureau ontwierp ook een systeem met circulerend water dat tot afkoeling moet leiden. ’Door water onder de straatstenen door te laten lopen, wordt de grond gekoeld’, zegt Van Berkel. Voor dit systeem wordt onder andere kraanwater uit woningen en kantoren gebruikt. Het rondpompen van het water zorgt ook nog voor een temperatuurdaling: ’Door de beweging, verdampt het water sneller en dat zorgt ook voor verkoeling.’

Een paar graden koeler in de Griekse zomer
Herbestemming van een straat in Athene door OKRA

Een van de kwaliteiten van Nederlandse gebiedsontwikkelaars is het herbestemmen van bestaande steden en wijken en het aanleggen van groen in stedelijke gebieden. OKRA landschapsarchitecten heeft in deze categorie een opdracht verworven in Athene. Het bureau gaat de straat Panepistimiou vernieuwen. Aan die straat ligt het Nationaal Archeologisch museum, een regeringsgebouw, een universiteit en een belangrijk plein.

Verwaarloosde gebouwen worden opgeknapt, er worden bomen geplant en het gebied moet vol komen te staan met waterobjecten zoals fonteinen. De hele straat wordt autovrij en het gebied moet bereikbaar worden door een bestaande trambaan te verlengen. ’Een autovrij gebied genereert meer leven en publiek’, zegt Bart Dijk, projectleider bij OKRA. ’Daardoor wordt het aantrekkelijker voor winkels en horeca om zich in de straat te vestigen.’

’We hebben een ontwerp gemaakt dat bijdraagt aan het leefklimaat en het verblijfsklimaat’, zegt Dijk. Hiermee doelt hij niet alleen op een fijnere omgeving, maar ook op het letterlijke klimaat: ’We hebben samengewerkt met de universiteit van Wageningen. De onderzoekers konden wetenschappelijk aantonen dat de temperatuur door ons plan in de zomer met een paar graden kan dalen.’

De droge hete perioden in de zomer hoeven geen probleem te zijn voor het groene ontwerp. Dijk: ’In de zomer is er inderdaad een watertekort, maar in de winter is er in Athene veel overlast door hevige regenval.’ De regen die in de winter valt, moet volgens de plannen opgeslagen worden tot de zomer. ’In ondergrondse kratten vangen we het regenwater op. Dat wordt vervolgens in de zomer rondgepompt zodat de planten kunnen blijven leven.’